درمان ریزش موی پایدار پس از ماستکتومی

درصد کوچکی از بیماران دچار ریزش موی پایدار پس از شیمی‌درمانی (persistent chemotherapy-induced alopecia; pCIA) می‌شوند—به‌ویژه پس از برخی رژیم‌های مبتنی بر تاکسان‌ها (مثل دکتاکسل) یا ترکیب تاکسان + آنتراسیکلین.

در این حالت، عدمِ رویش یا رویش ناکامل ≥ 6 ماه پس از پایان شیمی‌درمانی مطرح‌کننده‌ی pCIA است و تصمیم‌های درمانی (از ادامه‌ی درمان‌های دارویی تا گزینه‌های جراحی مانند کاشت مو) بر همین مبنا گرفته می‌شود. بنابراین، تفکیک «کم‌پشتی گذرا» از «pCIA» نیازمند زمان و پایش منظم است و به همین دلیل معمولاً ارزیابی جدّیِ کاندیداتوری برای کاشت مو پس از 6–12 ماه معنا پیدا می‌کند.

برای کاهش ریزش حین شیمی‌درمانی، سردکردن پوست سر (Scalp Cooling/Cold Cap)—مطابق توصیه‌های انجمن‌های علمی—می‌تواند مفید باشد و حتی خطر pCIA را پایین بیاورد؛ ولی در هر حال برنامه‌ریزی کاشت مو باید پس از پایان درمان‌های فعال و با هماهنگی انکولوژیست انجام شود.

در موارد نادر که بیمار رادیوتراپی به ناحیه‌ی سر داشته است (مثلاً برای متاستازهای مغزی)، الگوی ریزش و زمان برگشت مو وابسته به دوز/میدان تابش است و ممکن است به فاصله‌ی طولانی‌تری برای ارزیابی نیاز باشد.

چرا زمان‌ بندی اهمیت دارد؟

ریزش موی ناشی از شیمی‌ درمانی معمولاً طی چند ماه پس از پایان درمان رو به بهبود می‌رود؛ با این حال، در بخشی از بیماران کم‌پشتی ماندگار می‌شود و به «ریزش موی پایدار پس از شیمی‌درمانی (pCIA)» شناخته می‌شود. تصمیم برای کاشت مو باید بعد از پایدار شدن وضعیت مو و با تأیید تیم انکولوژی انجام شود. 

چه زمانی «ایمن» محسوب می‌شود؟

• اتمام کامل درمان‌های فعّال (شیمی‌درمانی و در صورت انجام، رادیوتراپی به سر) و تأیید انکولوژیست.

• سپری‌شدن بازهٔ پایش 6 تا 12 ماهه پس از پایان شیمی‌درمانی تا چرخهٔ رشد مو تثبیت شود و موارد pCIA قابل تشخیص گردد. (pCIA معمولاً به نبودِ رویش قابل‌قبول ≥6 ماه پس از پایان شیمی‌درمانی اطلاق می‌شود.)

• نبود زخم، التهاب یا عفونت فعال روی پوست سر و کفایت بانک مو در ناحیه دهنده.

• هم‌زمان نشدن با جراحی‌های بزرگ ترمیمی (برای اولویت‌بندی ایمنی و نقاهت).

خط زمان پیشنهادی (چک‌لیست عملی)

اگر شیمی‌درمانی هنوز شروع نشده (مرحلهٔ برنامه‌ریزی)

• با انکولوژیست دربارهٔ سردکردن پوست سر (Scalp Cooling) گفتگو کنید تا ریزش مو کمتر شود (همه‌جا در دسترس نیست، اما شواهد خوبی دارد).

• عکس‌های baseline از همهٔ زوایا بگیرید تا بعداً روند رشد را مقایسه کنید.

• آموزش مراقبت از پوست سر (شامپوی ملایم، عدم رنگ/دکلره) برای دورهٔ درمان.

حین شیمی‌درمانی

• کاشت مو انجام نمی‌شود. تمرکز بر مراقبت حمایتی + استفاده از کلاه‌های سردکن در مراکزی که دارند.

• با تیم درمان دربارهٔ هر داروی موضعی/خوراکی برای مو حتماً هماهنگ کنید.

0 تا 3 ماه پس از پایان شیمی‌درمانی

• انتظار رشد مجدد: در اغلب بیماران موها بین 3–6 ماه بعد از پایان شیمی‌درمانی شروع به رشد می‌کنند؛ در این بازه کاشت زود است. ثبت ماهانهٔ عکس ادامه یابد.

• در صورت تحریک یا شوره، درمان‌های سادهٔ پوستی زیر نظر متخصص پوست انجام شود.

3 تا 6 ماه

• اگر رویش در حال بازگشت است، هنوز صبر کنید.

• در صورت کم‌پشتی آزاردهنده، می‌توان درمان محافظه‌کارانه مثل ماینوکسیدیل موضعی را با نظر متخصص پوست امتحان کرد. (برای کم‌پشتیِ ناشی از درمان‌های هورمونی هم شواهدی از سودمندی ماینوکسیدیل وجود دارد.) 

• کاشت هنوز توصیه نمی‌شود مگر در شرایط بسیار خاص.

6 تا 12 ماه

• اگر الگوی کم‌پشتی تثبیت شده یا رویش ناکامل است، این‌جاست که «ارزیابی کاندیداتوری کاشت» معنا پیدا می‌کند: معاینهٔ بانک مو، بررسی پوست/زیرپوست و هماهنگی با انکولوژیست. بسیاری از منابع عملی 6–12 ماه پس از اتمام درمان را بازهٔ ارزیابی می‌دانند.

• اگر همچنان تحت هورمون‌تراپی (مثلاً تاموکسیفن/مهارکنندهٔ آروماتاز) هستید و کم‌پشتی منتشر دارید، ابتدا درمان محافظه‌کارانه و سپس تصمیم فردبه‌فرد برای کاشت. 

پس از 12 ماه

• اگر کم‌پشتی پایدار مانده و بانک مو مناسب است، زمانِ منطقیِ اقدام می‌تواند فرا برسد—با تأیید کتبی انکولوژیست و پایدار بودن شرایط عمومی. انتظار واقع‌بینانه ضروری است، چون در «ریزش موی پایدار پس از شیمی‌درمانی (pCIA)» تراکم نهایی قابل‌دستیابی معمولاً کمتر از الگوهای کلاسیک ریزش موست.

---

سه شاخص کلیدی که نشان می‌دهند «زمانِ کاشت» رسیده است

1. پایان کامل درمان‌های فعال (شیمی‌درمانی؛ و اگر رادیوتراپی به ناحیهٔ سر داشته‌اید، گذشت زمان کافی تا ترمیم بافت) + تأیید انکولوژیست. 

2. تثبیت الگوی کم‌پشتی ≥6 ماه پس از پایان شیمی‌درمانی (تعریف pCIA: «رشد ناکامل یا عدم رشد ≥6 ماه»).

3. کفایت بانک مو و سلامت پوست سر در معاینهٔ تخصصی.

نکتهٔ رادیوتراپی: اگر رادیوتراپی به پوست سر/مغز داشته‌اید (نه رادیوتراپی سینه)، تصمیم‌گیری معمولاً با تأخیر بیشتر و معاینهٔ دقیق کیفیت پوست/زیرپوست انجام می‌شود. 

---

اگر هنوز رشد برنگشته یا بسیار کم است، چه کنیم؟

• این وضعیت می‌تواند pCIA باشد. ابتدا درمان‌های محافظه‌کارانه را امتحان کنید؛ سپس دربارهٔ کاشت واقع‌بینانه تصمیم بگیرید.

• در Alopecia ناشی از هورمون‌تراپی، ماینوکسیدیل می‌تواند کمک‌کننده باشد؛ کاشت بر اساس پاسخ به درمان و ارزیابی بانک مو تصمیم‌گیری می‌شود.

---

بعد از کاشت چه انتظاری داشته باشم؟ (خلاصهٔ مراقبت و سیر نتیجه)

• مراقبت‌های استاندارد (شست‌وشوی ملایم، پرهیز از ضربه/آفتاب در هفتهٔ اول، بازگشت تدریجی به روال) و شروع ماینوکسیدیل 5٪ از روز 5–7 پس از عمل طبق نظر پزشک پیوندی.

• «شِدِینک/ریزش شوکی» در هفته‌های اول ممکن است رخ دهد؛ رشد قابل‌مشاهده از ماه 3–4 و تکامل تراکم تا 12 ماه معمول است. (زمان‌بندی دقیق به روش، وسعت و کیفیت بافت بستگی دارد.)

 «کاشت مو به روش FUE »

اگر رادیوتراپی هم داشته‌اید

در رادیوتراپی، ریزش مو به ناحیهٔ تابش‌دیده محدود است. معمولاً پس از پایان درمان، موها طی چند ماه شروع به رشد می‌کنند؛ اما بسته به دوز و ناحیه، ممکن است رویش کامل نباشد. تصمیم برای کاشت روی پوستِ پیش‌تر پرتودهی‌شده باید با فاصلهٔ زمانی بیشتر و معاینهٔ دقیق پوست/زیرپوست انجام شود 

نقش هورمون‌تراپی (تاموکسیفن و…)

هورمون‌تراپی ممکن است باعث نازکی‌ مو شود. بسیاری از بیماران به درمان‌های محافظه‌کارانه مانند ماینوکسیدیل موضعی پاسخ می‌دهند و تنها در صورت ثابت‌ماندن کم‌پشتی و تأیید تیم درمان، کاشت مطرح می‌شود. 

قبل از کاشت چه گزینه‌هایی را امتحان کنیم؟

• سردکردن پوست سر (پیشگیری از ریزش حین شیمی‌درمانی، با نظر انکولوژیست).

• درمان‌های داروییِ کم‌تهاجمی (مانند ماینوکسیدیل موضعی؛ در برخی گزارش‌ها بهبود pCIA دیده شده است).

آیا نتیجهٔ کاشت مثل ریزش الگوی کلاسیک است؟

در pCIA یا نواحی پرتودهی‌شده، تراکم نهایی قابل‌ دستیابی ممکن است کمتر از موارد ریزش الگوی مردانه/زنانه باشد و معمولاً به چند جلسه نیاز است. شفاف‌ سازی انتظارات، کلید رضایت بیمار است. (این تفاوت به کیفیت پوست/زیرپوست و خون‌رسانی مرتبط است.) 

سؤالات پرتکرار

حداقل فاصلهٔ زمانی تا کاشت چقدر است؟
بسته به وضعیت بالینی، اغلب پس از 6 تا 12 ماه از اتمام شیمی‌درمانی و با تأیید انکولوژیست بررسی می‌شود؛ چون در این بازه تکلیف رویش خودبه‌خودی و pCIA مشخص‌تر می‌گردد. 

اگر مو برگشت ولی بافت/رنگش عوض شد؟
این تغییرات شایع و معمولاً گذراست؛ تصمیم برای کاشت وقتی منطقی است که کم‌پشتی پایدار بماند و بیمار از تراکم ناراضی باشد. 

آیا حین هورمون‌تراپی می‌توان کاشت انجام داد؟
به‌صورت فردبه‌فرد تصمیم‌گیری می‌شود. ابتدا درمان‌های محافظه‌کارانه امتحان و سپس با نظر تیم درمان زمان‌بندی کاشت مشخص می‌گردد.

 

این مقاله صرفاً اطلاع‌رسانی پزشکی است و جایگزین توصیه‌ی شخصی پزشک شما نیست. زمان‌بندی نهاییِ کاشت مو باید با تأیید تیم درمان (انکولوژیست و متخصص پوست/پیوند مو) مشخص شود.

 

منابع منتخب

1. Mayo Clinic. Chemotherapy and hair loss: What to expect during treatment (به‌روزرسانی درباره‌ی زمان‌بندی رویش مجدد 3–6 ماه). Mayo Clinic

2. American Cancer Society. Hair Loss (Alopecia) (شروع ریزش 2–3 هفته، نقش رژیم‌های مبتنی بر تاکسان/آنتراسیکلین، بازگشت مو). American Cancer Society

3. Bhoyrul B, et al. Persistent Chemotherapy-Induced Alopecia in Breast Cancer Patients – JAMA Dermatology (مرور pCIA پس از درمان‌های سرطان سینه). JAMA Network

4. Phillips GS, et al. Assessment and Treatment Outcomes of Persistent Chemotherapy-Induced Alopecia – JAMA Dermatology (نتایج درمانیِ دارویی و جراحی، اشاره به بهبود پس از ماینوکسیدیل و جراحی).

5. Freites-Martinez A, et al. Persistent chemotherapy-induced alopecia & radiotherapy-induced alopecia – Review (تعریف pCIA/pRIA و سیر طبیعی). 

6. Wikramanayake TC, et al. Prevention and Treatment of Chemotherapy-Induced Alopecia – 2023 Review (تعریف pCIA ≥6 ماه و مسیر درمان). 

7. NCCN-aligned review (2025). Scalp cooling for the prevention of chemotherapy-induced alopecia (شواهد و توصیه‌ی 2A برای اسکالپ کولینگ).

8. ASCO (2024). Scalp Cooling in Preventing Persistent Chemotherapy-Induced Alopecia (کاهش pCIA و بهبود ضخامت مو با سردکردن).

9. American Cancer Society. Cold Caps and Scalp Cooling (راهنمای عملی اسکالپ کولینگ).

10. Cancer Research UK. Hair loss and radiotherapy و About hair loss after treatment (وابستگی رویش مجدد به دوز/میدان تابش و امکان دیرهنگام بودن بازگشت).

11. OncoLink. Hair Loss (Alopecia) From Radiation Therapy (تفاوت الگوهای رادیوتراپی و اهمیت محدوده‌ی تابش).

12. Lyakhovitsky A, et al. Permanent chemotherapy-induced alopecia after HSCT and response to low-dose oral minoxidil (گزارش مورد و گزینه‌های دارویی در pCIA).