کاشت مو پس از شیمی‌درمانی: مرور علمی و عملی
مقدمه
ریزش مو یکی از شایع‌ترین عوارض جانبی شیمی‌درمانی است و در اغلب بیماران به‌صورت موقت رخ می‌دهد. بازگشت مو معمولاً طی 3 تا 6 ماه پس از پایان درمان آغاز می‌شود. با این حال، درصد اندکی از بیماران دچار ریزش موی پایدار ناشی از شیمی‌درمانی (persistent chemotherapy-induced alopecia; pCIA) می‌شوند؛ حالتی که در آن رشد ناکامل یا فقدان رشد مو حتی پس از ≥6 ماه از پایان درمان باقی می‌ماند.
پاتوفیزیولوژی و عوامل خطر
- رژیم‌های دارویی پرخطر: تاکسان‌ها (Docetaxel, Paclitaxel) و ترکیب تاکسان–آنتراسیکلین بیشترین ارتباط را با pCIA دارند.
- آسیب فولیکولی: تخریب سلول‌های ماتریکس مو و تغییرات میکروواسکولار می‌تواند باعث عدم بازسازی فولیکول شود.
- رادیوتراپی: بسته به دوز و میدان تابش، ممکن است منجر به ریزش پایدار یا تغییر کیفیت پوست سر شود.
اهمیت زمان‌بندی در کاشت مو
اغلب بیماران در بازه 3 تا 6 ماه پس از شیمی‌درمانی شاهد بازگشت مو هستند. pCIA زمانی مطرح می‌شود که ≥6 ماه از پایان درمان گذشته باشد و رویش قابل‌قبولی رخ نداده باشد. منابع بالینی، بازه 6 تا 12 ماه پس از پایان شیمی‌درمانی را مناسب‌ترین زمان برای بررسی امکان کاشت مو می‌دانند.
در این مرحله، اگر کم‌پشتی پایدار باقی مانده باشد، لازم است ارزیابی تخصصی بانک مو و وضعیت پوست سر انجام شود. برای مثال، در مراکز معتبر مانند کلینیک رز در شیراز امکان مشاوره حضوری با متخصصان کاشت مو وجود دارد تا مناسب‌ترین روش درمان انتخاب شود.
معیارهای ایمنی برای کاشت
- اتمام کامل درمان‌های فعال (شیمی‌درمانی و رادیوتراپی به سر).
- پایش 6–12 ماهه برای افتراق pCIA از کم‌پشتی گذرا.
- سلامت پوست سر (بدون زخم یا التهاب فعال) و کفایت بانک مو.
- تأیید انکولوژیست برای ایمنی و هماهنگی درمانی.
خط زمان پیشنهادی
قبل از شیمی‌درمانی
- مشاوره درباره Scalp Cooling جهت کاهش ریزش.
- ثبت عکس baseline و رعایت بهداشت پوست سر.
حین شیمی‌درمانی
کاشت انجام نمی‌شود. تمرکز بر مراقبت حمایتی و در مراکز مجهز، استفاده از سردکن پوست سر.
0–3 ماه بعد از درمان
انتظار رشد اولیه مو. کاشت زود است؛ پایش ماهانه توصیه می‌شود.
3–6 ماه
در صورت کم‌پشتی آزاردهنده، می‌توان با نظر پزشک از ماینوکسیدیل استفاده کرد. کاشت هنوز توصیه نمی‌شود.
6–12 ماه
در صورت باقی‌ماندن کم‌پشتی یا رشد ناکامل، ارزیابی کاندیداتوری کاشت مطرح است.
بیش از 12 ماه
اگر pCIA تأیید شد و بانک مو کافی باشد، اقدام به کاشت ممکن است. باید به بیمار توضیح داده شود که تراکم نهایی معمولاً کمتر از الگوهای کلاسیک است.
ملاحظات ویژه
رادیوتراپی
- الگوی ریزش وابسته به دوز و میدان تابش است.
- بازگشت مو متغیر بوده و گاهی نیازمند ارزیابی دیرتر از 12 ماه است.
- کیفیت پوست (fibrosis، atrophy) می‌تواند بر نتیجه کاشت اثر منفی بگذارد.
هورمون‌تراپی
داروهایی مثل تاموکسیفن و مهارکننده‌های آروماتاز می‌توانند باعث نازکی مو شوند. ابتدا درمان‌های محافظه‌کارانه مثل ماینوکسیدیل امتحان شود و سپس درباره کاشت تصمیم‌گیری گردد.
گزینه‌های غیرجراحی پیش از کاشت
- Scalp Cooling در زمان شیمی‌درمانی.
- ماینوکسیدیل 5٪ موضعی در دوره پایش.
- راهکارهای موقت مانند پروتز مو یا کلاه‌گیس.
پیش‌آگهی و انتظارات
در pCIA یا نواحی پرتودهی‌شده تراکم نهایی کمتر از ریزش‌های کلاسیک خواهد بود. نتایج وابسته به کیفیت بانک مو، سلامت پوست و روش کاشت است. رشد قابل مشاهده معمولاً از ماه 3–4 آغاز می‌شود و تکامل تراکم تا 12 ماه ادامه دارد.
اگر رادیوتراپی هم داشته‌اید
در رادیوتراپی، ریزش مو به ناحیهٔ تابش‌دیده محدود است. معمولاً پس از پایان درمان، موها طی چند ماه شروع به رشد می‌کنند؛ اما بسته به دوز و ناحیه، ممکن است رویش کامل نباشد. تصمیم برای کاشت روی پوستِ پیش‌تر پرتودهی‌شده باید با فاصلهٔ زمانی بیشتر و معاینهٔ دقیق پوست/زیرپوست انجام شود
نقش هورمون‌تراپی (تاموکسیفن و…)
هورمون‌تراپی ممکن است باعث نازکی مو شود. بسیاری از بیماران به درمان‌های محافظه‌کارانه مانند ماینوکسیدیل موضعی پاسخ می‌دهند و تنها در صورت ثابت‌ماندن کم‌پشتی و تأیید تیم درمان، کاشت مطرح می‌شود.
قبل از کاشت چه گزینه‌هایی را امتحان کنیم؟
سردکردن پوست سر (پیشگیری از ریزش حین شیمی‌درمانی، با نظر انکولوژیست).
درمان‌های داروییِ کم‌تهاجمی (مانند ماینوکسیدیل موضعی؛ در برخی گزارش‌ها بهبود pCIA دیده شده است).
آیا نتیجهٔ کاشت مثل ریزش الگوی کلاسیک است؟
در pCIA یا نواحی پرتودهی‌شده، تراکم نهایی قابل دستیابی ممکن است کمتر از موارد ریزش الگوی مردانه/زنانه باشد و معمولاً به چند جلسه نیاز است. شفاف سازی انتظارات، کلید رضایت بیمار است. (این تفاوت به کیفیت پوست/زیرپوست و خون‌رسانی مرتبط است.)
سؤالات پرتکرار
جمع‌بندی
کاشت مو پس از شیمی‌درمانی باید تنها پس از پایش 6–12 ماهه، اتمام درمان‌های فعال و تأیید انکولوژیست مطرح شود. درمان‌های محافظه‌کارانه مانند ماینوکسیدیل پیش از کاشت باید امتحان شوند. شفاف‌سازی انتظارات بیمار کلید موفقیت است.
دیدگاه خود را برای ما ارسال کنید